ویرایش تخصصی کتاب توسط چه کسانی انجام می‌شود؟
ویرایش تخصصی کتاب باید توسط اشخاصی صورت بگیرد که با اصول کار ویراستاری آشنایی کامل دارند زیرا ویرایش کتاب از اهمیت خاصی برخوردار است.
یکی دیگر از خدمات ویژه‌ای که نیازمند تخصص و تعهد است؛ ویرایش تخصصی کتاب است. ما در این مقاله تلاش می‌کنیم تا اهمیت این دو کلید واژه اخیر را در رابطه با بحث ویرایش و بازبینی کتاب، مورد کند و کاو قرار دهیم. اما پیش از پرداختن به این دو مفهوم حیاتی، باید به خود مفهوم بنیادین ویرایش از ابعاد فنی و تخصصی بپردازیم.
ویرایش چیست؟
ویرایش یا edit یک فعالیت علمی است. به بیان دیگر، ویرایش یک امر سبک‌سرانه نیست و باید به عنوان یک علم پیگیری شود. البته این فعالیت علمی دارای استلزاماتی است که ذیلاً به صورت مستقل به آن‌ها خواهیم پرداخت.
در ابتدا باید به تعریفی از مفهوم ویرایش برسیم تا در ادامه معنای ویرایش تخصصی کتاب را با همدیگر مورد بحث و بررسی قرار دهیم. البته خود مفهوم کتاب نیز در این ترکیب، مفهومی کلی است و می‌توان آن را در طبقه‌بندی نخست به کتاب تألیفی و کتاب ترجمه تقسیم کرد.
ويرایش به طور کلی و ویرایش تخصصی ترجمه کتاب به طور اخص مدت‌ها پيش از آنکه تعريف شود و نامی پيدا کند، انجام می‌گرفت. شايد همه ما در سنواتی از تحصيلات ابتدايی خود اگر متنی می‌نوشتيم، از کسی کمک می گرفتيم تا ايرادهای نوشته را به ما بگويد و آن شخص قطعاً کسی بود که نوشتن را از ما بهتر می‌دانست.
به عبارت ديگر ويرايش، قبل از اينکه به عنوان يک حرفه و بخشی از زنجيره انتشار يک کتاب شناخته شود و برای خود نام و جايگاهی به دست آورد؛ حضور داشت اما اعلام حضور نمی‌کرد. در یک تعریف بسیار ساده یعنی پاک‌نویس کردن چرک‌نویس.
اساس ویرایش تخصصی کتاب
ويرايش بر خلاف نظر عموم، گذاشتن نقطه يا برداشتن ويرگول نيست. هرچند که گذاشتن اين علائم punctuation هم بدون دانش کافی در اين زمينه نادرست است و اصلاً يکی از انواع ويرايش را به خود اختصاص داده است، بايد گفت که ويرايش در معنای حقيقی خود فراتر از توجه به اين علائم است و به جنبه‌های
مهم‌تری از متن می‌پردازد. حال این جنبه‌های مهم چیست؟ آیا در ویرایش تخصصی کتاب باید کارهای خاصی را انجام داد که آن را از ویرایش تخصصی مقالات متمایز می‌سازد؟
انواع ویرایش کتاب
1. ویرایش ترجمه
2. ویرایش کتاب تألیفی
در ویرایش تخصصی کتاب نیز باید این دو تفاوت لحاظ شود. ویراستاری که در زمینه ویرایش ترجمه فعالیت می‌کند باید دارای تخصص‌های خاصی در زمینه زبان مبدا و زبان مقصد باشد و فراتر از آن، کاملاً به موضوع متن وارد باشد و هیچ‌گونه لغزشی در این زمینه نداشته باشد. چرا که هر نوع لغزشی در این زمینه می‌تواند به قربانی شدن متن بیانجامد. در بسیاری از موارد، ویرایش هایی که توسط خود فرد انجام می‌گیرد؛
self-edit از این نقایص برخوردار است.
ویراستار تلاش می‌کند تا متن را از نو احیاء کند و به آن حیات تازه‌ای ببخشد. متأسفانه در بسیاری موارد حتی انتشاراتی‌های بزرگ نیز بحث ویرایش را به درستی رعایت نمی‌کنند. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته شاهد آن هستیم که شخص ویراستار دارای درآمدهای هنگفتی است و بسیاری در دانشگاه، درس ویراستاری می‌خوانند. درواقع مسئولین این کشورها به بحث فرهنگ و تولید آثار فاخر توجه لازم را دارند.
در برخی موارد، اثر به خوبی ترجمه شده است ولی ترجمه خارج از قواعد زبان مقصد مهیا شده و نیاز به بررسی و بازبینی دارد. در این اوقات ویرایش تخصصی کتاب چاره کار است.
ویرایش تخصصی کتاب تألیفی
در حوزه ویرایش تخصصی کتاب تألیفی، اصول و اسلوب ویرایش کاملاً متفاوت خواهد بود. در اینجا دو نوع ویرایش مطرح می‌شود. ویرایش علمی و ویرایش ادبی باید توسط یک زبان شناس یعنی کسی که به زبان مبدا کاملاً آشنایی دارد، انجام گیرد. در این سطح از ویرایش، ویراستار به بحث گرامر و پانکچوئیشن توجه ویژه دارد. زبان نوشتار هم باید روان و سلیس باشد.
ویراستار علمی در تلاش است تا نوشتار را به لحاظ انسجام، بازبینی و از نو تنظیم نماید. بحث ویرایش علمی به صورت تخصصی نیازمند متخصصینی قوی و دانشمند است. دو کلمه کلیدی تخصص و تعهد در اینجا می‌تواند جالب توجه باشد. کسی که به ویرایش تخصصی کتاب اشتغال دارد باید فردی متخصص باشد.
یعنی هم به لحاظ زبانی و هم به لحاظ علمی تسلط لازم را داشته باشد. از لحاظ علمی نیز فرد ویراستار باید بر این نکته واقف باشد که باید حداقل هم‌تراز نویسنده از موضوع مورد بحث در کتاب سر در بیاورد. این وجه تخصصی ماجرا. حال به کلمه تعهد بپردازیم.
ویراستار آخرین کسی است که پیش از انتشار اثر قادر به بازبینی و تصحیح اثر است. اگر او کار خودش را به درستی انجام ندهد، نتیجه نهایی کار ویرایش بسیار ضعیف و ناچیز خواهد بود.
شبکه‌های ترجمه با بهره گیری از ویراستاران متخصص و متعهد آمادگی دارند در زمینه ویرایش تخصصی کتاب به محققین و دانشجویان دوره دکترا و تحصیلات تکمیلی خدمات ویژه‌ای ارائه نمایند. بدیهی است کسانی که با شبکه در این حوزه همکاری دارند از میان افرادی ماهر دستچین شده‌اند و قابل اعتمادترین افراد جهت انجام چنین کاری هستند.
آیا ویرایش تخصصی کتاب به تخصص خاصی نیاز دارد؟
ویرایش تخصصی کتاب با این اوصاف کاری کاملاً تخصصی است. هر نوشته‌ای باید از جهات گوناگون محتوا، زبان، دقت، نظم، آراستگی، رعایت علایم نگارشی، رعایت نکات دستوری و املایی و نگارشی بازبینی شود. بازبینی نوشته ویرایش نام دارد.
ویرایش باید پس از نگارش صورت بگیرد؛ زیرا به هنگام نگارش نویسنده از حالت طبیعی و عادی خود جدا شده و بیشتر به تفکّر، خلاقیّت و آفرینش توجّه می‌کند. پس از این مرحله باید نوشته از جهات گوناگون و اصلاح و ویرایش شود. بسیاری از ترس این که مطلب‌مان نادرست یا مورد پسند دیگران قرار نگیرد؛ نمی‌نویسیم. ترس مانع تفکر و بروز خلاقیّت می‌شود امّا پس از نگارش می‌توان خطاهای نگارشی و دستوری را اصلاح کرد.
