در قرون وسطی هدف از یادگیری زبان، به دست آوردن توانایی خواندن آثار فاخر ادبی بود. به همین دلیل در مسیر یادگیری نیز از همین آثار استفاده میشد و زبان آموزان از طریق خوانش متون ادبی و ترجمه آن به زبان مادری، هم دامنه لغات خود را گسترش می دادند و هم دستور زبان را می آموختند. امروزه هدف اصلی از آموزشِ یک زبان برقراری ارتباط با دیگران است و دیگر به نظر نمی رسد که با ترجمه بتوان به پیشرفت مهارت های زبانی کمک کرد. در ادامه به بررسی تحول روش های آموزش و یادگیری یک زبان در طی قرون گذشته و جایگاه ترجمه در هر دوره خواهیم پرداخت.
در سده های میانی آموزش زبان از طریق خوانش متون ادبی و ترجمه آن ها صورت می گرفت. از این روش با عنوان ترجمه ی گرامر یا متدولوژی سنتی یاد می شود. در این روش، آثاری همچون ایلیاد و اودیسه هومر، سطر به سطر به زبان مادری زبان آموز ترجمه میشد. طی این روند زبان آموز هم با لغات زبان یونانی آشنا میشد و هم دستور زبان مربوط به آن را می آموخت.
در این روش، زبان آموزان باید تمریناتی مانند ترجمه جملات و یا به خاطرسپاری جملات آثار ادبی به زبان اصلی انجام می دادند. روش تدریس دستور زبان به طور مستقیم بود؛ به این معنی که معلم ابتدا قوانین و فرمول ساخت جملات را آموزش می داد، سپس زبان آموز میبایست طبق همان قوانین، جملات مشابه می ساخت. واژگان نیز بصورت لیستی از کلمات در اختیار زبان آموزان قرار می گرفت و آن ها موظف بودند این لیست را به خاطر بسپارند.
در ابتدا از این روش فقط برای آموزش زبان های لاتین و یونانی استفاده میشد اما بعدها (در قرن نوزدهم) زبان های دیگر نیز از این طریق آموزش داده میشدند. بعد از قرن نوزدهم با ظهور متدولوژی های دیگر، متدولوژی سنتی رفته رفته به حاشیه رانده شد.
این متدولوژی مربوط به اواخر قرن نوزده بوده و روش پیشنهادی آن برای یادگیری هر زبانی، شبیه سازی آن با زبان مادری است. یعنی همانطور که کودک زبان مادری را فرا می گیرد، یک بزرگسال نیز می تواند یک زبان خارجی را به همین روش فرا گیرد.
در این روش، یادگیری بر مبنای سِری زبانشناسی حاصل می شود. بدین معنا که هر کلمه ای که به کودک گفته می شود یک رابط در جهان خارجی دارد، برای مثال هر بار با گفتن واژه "گربه"، تصویر مربوط به کلمه که در مثلث معناشناسی از آن با نام "رفرنس" یا همان مفهوم یاد می شود، برای کودک تداعی می شود. بنابراین استفاده از فن ترجمه جایی در این روش ندارد.
از این متدولوژی با عنوان "اولین متدولوژی تخصصی آموزش زبان های زنده" یاد می شود که در اوایل قرن بیستم در کشورهای آلمان و فرانسه و پس از مدتی در آمریکا به کار گرفته میشد. اساس این متدلوژی بر سه اصول استوار است :
یادگیری واژگان باید بدون استفاده از فن ترجمه و بازگشت مکرر به زبان مادری باشد.
تقویت مهارت های شفاهی بدون مراجعه به متن نوشتار ؛ تلفظ صحیح از اهمیت بسیاری برخوردار است.
آموزش گرامر به صورت غیرمستقیم؛ استفاده از تمرینات پرسش و پاسخ بسیار مهم است.
هدف از این اصول، باز داشتن زبان آموزان از استفاده از زبان مادری به عنوان ابزار کمکی و واسطه می باشد. بنابراین در این متدولوژی نیز استفاده از ترجمه پیشنهاد نمی شود.
روش شنیداری-گفتاری که به آن روش نظامی نیز گویند، در دوران جنگ جهانی دوم ابداع شد. از این رو به این متدولوژی، نظامی گفته می شود که جهت یادگیری زبان توسط نظامیان به کار گرفته میشد. هدف از این روش تقویت مهارت های چهارگانه خصوصاً مهارت مکالمه سربازان بود. تمریناتی چون "مانند نمونه انجام دهید." برای تقویت گرامر، حاصل این متدولوژی هستند. از بازگشت به زبان مادری در این روش استفاده نمیشد. افزودنی است که در این روش از محرک های شرطی سازیِ روانشناسی رفتارگرا استفاده می شود تا زبان آموزان بتوانند با هر واژه ای که به آن ها داده شد جمله بسازند.
در این روش که بعد از جنگ جهانی دوم، بین سالهای 1950 تا 1970 در برخی کشور های اروپائی مورد استفاده قرار می گرفت، استفاده از صدا و تصویر در کنار هم در اولویت قرار داشت. هرچند که در این روش تمرکز بر تقویت توانش های شفاهی بود؛ به همین جهت منابع متنی با منابع صوتی جایگزین شدند. همچنین در این روش ابراز احساسات و عواطف نیز رایج بود در حالیکه در روش های پیشین بیان احساسات جایی نداشت. این متدلوژی بر تقلید و تکرار جملات از محتواهای صوتی یا ویدیوئی تأکید داشت و اجازه ی استفاده از زبان مادری را نمی داد.
رویکرد آموزش زبان ارتباطی، متون کلاسی مشخصی ندارد و نیز توصیه نمی کند. این رویکرد در آموزش انعطاف‌پذیری داشته و در آن از شگردهای متفاوت استفاده می شود. در این رویکرد، تمرینات ایفای نقش، بازی با کلمات و تصاویر و خواندن متون غیر ادبی اعم از روزنامه و ... کاربردی هستند. در کلاس های ارائه شده با این رویکرد، ترجیحاً از زبان خارجی استفاده می شود اما استفاده از زبان مادری و ترجمه نیز مجاز است.
این روش در واقع ترکیبی است از روش های مختلف؛ به طوری که بتوان در کلاس های آموزش زبان خارجی با بیشترین بازده و کمترین ایرادات مواجه بود. همچنین این متدولوژی قابلیت استفاده در شرایط مختلف و برای اهداف متفاوت را دارد. موتور محرک چنین کلاس هایی تعامل حول موضوعات روزمره و مختلف است. در این متدولوژی مباحث گرامری به طور منظم در تمام جلسات وجود ندارد و تنها در طول فایل صوتی مکالمه یا فایل ویدیوئی اشاره کوتاهی به آن می شود و یا در قالب یک جدول، به طور خلاصه، در کتاب اصلی زبان آموز توضیح داده شده است. توضیحات تکمیلی که معلم در رابطه با گرامر، به صورت شفاهی در کلاس بیان می کند، اغلب اوقات با هدف درک بهتر زبان آموزان به زبان مادری آن ها بیان می شود. استفاده از زبان مادری یا ترجمه در موارد دیگر توصیه نمی شود.
حالا که با انواع متدلوژی ها و جایگاه ترجمه در هر یک آشنا شدیم، در ادامه به بررسی مزایا و معایب ترجمه خواهیم پرداخت.
جالب است بدانید که طبق نظر برخی نظریه پردازان حوزه آموزش زبان، بازگردانی، عملی ناخودآگاه است. حال آنکه طبق دیدگاه برخی دیگر، بازگردانی به زبان مادری، به عنوان یک رویکرد آگاهانه مورد استفاده قرار می گیرد. باید خاطرنشان کرد که در اینجا، مقصود از بازگردانی یا به عبارتی ترجمه، ترجمه ذهنی می باشد. از مزیت های ترجمه ذهنی میتوان به افزایش درک مطلب اشاره کرد. برای مثال اگر حین خوانش یک متن، زبان آموز گاهی اوقات از فن ترجمه ذهنی کمک بگیرد به فهم کلی او از متن کمک بسیاری خواهد کرد. همچنین هرچه زبان آموز بیشتر و بطور مداوم متن بخواند و دامنه لغات او وسیع تر باشد، کم تر به استفاده از فن ترجمه نیاز خواهد داشت.
از معایب ترجمه ذهنی میتوان به کند شدن سرعت بیان شفاهی اشاره کرد. زبان آموز برای درک جملات مخاطب، اقدام به ترجمه ذهنی می کند. سپس جملاتی را که می خواهد در پاسخ به او بگوید، به زبان مادری خود اندیشیده و آماده می کند. در این مرحله اقدام به ترجمه این جملات به زبان مقصد کرده و همزمان مجبور است که گزاره های بیان شده توسط مخاطب را نیز بشنود و بازگردانی کند تا درک کند.
نگرانی دیگر این است که زیاده روی در استفاده از تکنیک ترجمه، تبدیل به عادت شده و باعث شود که زبان آموزان دچار سردرگمی شوند. این عادت مانع تفکر زبان آموز به زبان خارجی خواهد شد و باعث می شود که او در گرداب بی‌پایان بازگردانی هر واژه به زبان مادری خود گیر کرده و هرگز قادر به صحبت یا درک مطلب نباشد.
در نهایت میتوان گفت از آنجایی که آسیب ترجمه ذهنی مکرر بیش از فواید آن است، استفاده از ترجمه به عنوان یک روش یادگیری سالهاست که منسوخ شده است و روش های یادگیری مدرن و متداول دیگری جایگزین آن شده است که در مطلب زیر میتوانید مفصلاً راجع به این روش ها مطالعه کنید.
اگر برای شما نیز چنین شرایطی پیش آمده است در ادامه با ما همراه باشید تا چند روش برای رهایی از این عادت زیان بار معرفی کنیم.
از آنجایی که عادات بد قابل اصلاح و ترک هستند، برای اینکه در سطوح بالای زبان دچار مشکل نشوید باید در همان مراحل ابتدائی، مشکل اتکا به ترجمه را از بین ببرید. میتوانید از روش های زیر برای ترک این عادت استفاده کنید :
از دیکشنری های تک زبانه (برای مثال انگلیسی به انگلیسی) استفاده کنید.
اگر سطح متوسط (Intermediate) را پشت سر گذاشته اید، فیلم های زبان اصلی را بدون زیرنویس ببینید.
سعی کنید روزانه حداقل یک پادکست 15 دقیقه ای به زبان خارجی گوش دهید.
به جای یادگیری کلمات، عبارات را یاد بگیرید.
سعی کنید تفکرتان هم به زبان مقصد باشد.
وظیفه مترجم، تنها بازگردانی متن از زبانی به زبان دیگر نیست. مترجم باید قادر باشد مفاهیم را به بهترین شکل منتقل کند. پیش از ترجمه باید مفهوم اصلی متن را درک کند، سپس آن را به زبان مقصد بازگردانی کند. شبکه مترجمین اشراق با همکاری با مترجمان دارای سابقه درخشان، خدمات ترجمه تخصصی مقاله، ترجمه تخصصی کتاب، ترجمه انواع متون ارائه می دهد. مشتریان عزیز میتوانند با ثبت سفارشات خود از طریق لینک های زیر ترجمه با کیفیت و با قیمت مناسب دریافت کنند.
شبکه مترجمین اشراق علاوه بر همکاری با بهترین مترجمان، با ویراستاران خبره نیز همکاری می کند. مشتریان گرامی میتوانند در زمینه ویراستاری، پارافریز و تنظیم فرمت مقالات نیز سفارشات خود را به ثبت برسانند.
همچنین جهت تبدیل متون مختلف اعم از ادبی، تبلیغاتی و ... به محتوای صوتی گویندگان حرفه ای شبکه مترجمین اشراق در خدمت مشتریان محترم هستند.
