نکات و قواعد مهم در ترجمه تخصصی متون عربی
متون عربی نیز همانند سایر متون باید به صورت سلیس، روان و با کیفیتی بالا ترجمه شوند که بدین منظور، باید نکات و قواعد زبان عربی یاد گرفته و اجرا شود. در این مطلب به بررسی نکات و قواعد ترجمه متون عربی پرداخته ایم.
ترجمه تخصصی متون عربی
با توجه به افزایش ارتباطات سیاسی، تجاری، علمی و فرهنگی بین کشورها و جوامع مختلف، لزوم تسلط به زبان رسمی هر کشور کاملا احساس میشود. از آنجایی که کشور عربستان نیز به عنوان یکی از کشورهایی که برقراری ارتباط با آن از اولویت های اصلی کشور است، نیاز به ترجمه متون عربی آنها توسط یک مترجم متخصص و حرفه ای کاملا احساس میشود. هدف اصلی در ترجمه، انتقال مفاهیم و محتوای متن مبدأ به صورت دقیق و صحیح می باشد. از آن جایی که متون تخصصی پر از اصطلاحات تخصصی مربوط به هر حوزه و موضوع می باشد، ترجمه متون تخصصی کار ساده ای نیست. ترجمه متون عربی نیز از این امر مستثنی نیست. در ترجمه این گونه متون، مترجم متخصص علاوه بر داشتن مهارت های پیشرفته ترجمه و تسلط به زبان عربی، باید با حوزه تخصصی رشته مورد نظر نیز آشنا باشد تا بتواند مفهوم کامل و صحیح اصطلاحات تخصصی را بدون این که از بار علمی متن کاسته شود به مخاطب انتقال دهد. مترجم متون عربی نیز برای ارائه ترجمه ای صحیح، روان و با کیفیت بالا موظف است بسیاری از نکات مهم و اصول ترجمه متون عربی را در ترجمه رعایت کند. خوشبختانه در ایران نیز ترجمه تخصصی متون عربی رونق گرفته است و در حوزه‌های علمی مختلف مترجمین زیادی برای هر رشته وجود دارد.
مواردی که مترجم متخصص عربی باید آن ها رعایت کند
برای داشتن ترجمه ای با کیفیت بالا، روان و سلیس متون عربی، مترجم عربی علاوه بر داشتن سابقه کاری بالا در این حوزه و مهارت ترجمه، باید بتواند بسیاری از نکات و مواردی که به داشتن بهترین و با کیفیت ترین ترجمه کمک می کند را رعایت کند. این نکات عبارتند از:
آشنایی با موضوع مورد ترجمه
رعایت امانت وپرهیز از هرگونه دخل و تصرف
استفاده از واژگان مانوس در ترجمه
استفاده از فرهنگ لغت های مناسب
آشنایی با اصطلاحات و اسلوب های کاربردی زبان مبدأ و مقصد
متن خوانی و حفظ لغات مشکل و جدید
نکاتی که در ترجمه متون عربی باید مورد توجه قرارگیرد
برای این که ترجمه متن تخصصی عربی به فارسی به بهترین شکل انجام شود، برخی نکات مهم و کاربردی زیر باید توسط مترجم متخصص مربوطه رعایت و اجرا شود:
تشخیص فعل، صیغه و زمان آن
توجه به ضمایر و ترجمه آن ها
توجه به صرف و نحو و دستور زبان عربی
توجه به اعراب کلمات
تشخیص فاعل و مفعول
دقت در تشخیص مثبت و منفی بودن جمله
تشخیص فعل لازم از متعدی ( ناگذر از گذر)
توجه به ترکیب های وصفی و اضافی
اصول و قواعد ترجمه متون عربی
زبان عربی یک زبان جامع و بسیار کاربردی به خصوص در بین کشورهای اسلامی به شمار می رود. از همین رو ترجمه به زبان عربی نیز دارای متدها و اسلوب های مختلفی می باشد که هر مترجم متخصص به شیوه خودش از آن بهره می گیرد. ترجمه متون عربی در تمامی جوامع مردمی به خصوص جامعه علمی و دانشگاهی اهمیت زیادی اعم از ترجمه چکیده پایان نامه، ترجمه مقالات عربی و ترجمه متون تخصصی دانشگاهی و... دارد. مترجم متخصص عربی باید بداند که بیشتر ترجمه ها مبتنی بر اصول و قواعد مشخصی می باشند، لذا لازم است مواردی که در ذیل آمده است با دقت تمام به خاطر بسپارد.
ترجمه حروف
اولین مورد، قواعد ترجمه حروف عربی می باشد که ترجمه برخی حروف جز استثناها می باشند. در ادامه مطلب توضیحاتی در خصوص این حروف آورده شده است:
حرف « قَدْ »:
قَدْ + فعل مضارع به معنای شاید / گاهی می باشد. مانند: قَدْ یذهبُ ( گاهی میرود)
قَدْ + فعل ماضی برای تاکید است که معمولاً معنی را به ماضی نقلی تبدیل میکند مانند: قَدْ کتَبَ (نوشته‌است)
حرف « لَنْ»:
حرف « لَنْ » جز حروف ناصبه است و معنی فعل را به آینده منفی تبدیل می کند مانند: لَنْ یَذهبَ (نخواهد رفت)
بعضی مواقع در ترجمه آن از کلمه « هرگز» استفاده می شود مانند: لَنْ تَذهَبَ (هرگزنخواهی رفت)
حرف « لام امرغایب « لـِ »:
در ترجمه آن از کلمه « باید » استفاده می شود مانند: « لِنَعْلَمْ » (باید بدانیم)
حرف « لَمْ »:
« لَمْ » برسر مضارع می آید وآن را مجزوم می کند که به آن فعل جحد می گویند ومعنا را به ماضی منفی تبدیل می کند مانند: لَمْ یَذهبْ (نرفت)
حرف « لَمّا »:
هرگاه قبل از فعل ماضی بیاید اسم است به معنای هنگامی که / زمانی که می باشد. مانند: لَمّا ذَهبَ (هنگامی که رفت)
از فعل مضارع بیاید حرف جزم است و معنی مضارع را به نقلی منفی تبدیل می کند مانند: لَمّا یذهبْ ( هنوز نرفته است)
لانهی: ( لا )
«لا نهی» باید بر سر صیغه های مخاطب بیاید در این صورت معنی فعل را به امر منفی تبدیل می کند مانند: لاتَذهَبْ (نرو)
بعضی مواقع بر سر فعل غایب و متکلم می آید که در ترجمه آن از کلمه « نباید» استفاده می کنیم مانند لایَذهَبْ (نباید برود)
لای نفی جنس:
درترجمه « لا » نفی جنس از کلمه « هیچ » استفاده می شود. مانند: « لاتلمیذَ فی الصّفِ » (هیچ دانش آموزی درکلاس نیست)
حرف جر« علَی »:
عَلَی + ضمیر یا + اسم ؛ در ترجمه به معنای « امری لازم و ضروری است » با عناوین « بر- باید – واجب است » بیان می شود مانند: عَلَی الشبابِ احترامُ الوالدین (احترام به والدین برجوانان لازم است / برجوانان است احترام به والدین)
ترجمه افعال
در ترجمه متون عربی علاوه بر رعایت قواعد ترجمه حروف، نکاتی در مورد ترجمه انواع افعال وجود دارد که در ادامه مطلب به بررسی آن ها پرداخته ایم.
فعل ماضی
ماضی ساده مثبت: بر زمان گذشته دلالت دارد مانند: کَتَبَ (نوشت).
ماضی ساده منفی:فرمول: (ما+ فعل ماضی یا لم + فعل مضارع) = ماضی منفی مانند: ما کَتَبَ (ننوشت).
ماضی نقلی: فرمول: قَدْ + فعل ماضی = ماضی نقلی مانند: قَدْ ذَهَبَ (رفته است).
ماضی بعید: فرمول: کانَ + قَدْ + فعل ماضی = ماضی بعید مانند: کانَ قَدْ ذَهَبَ (رفته بود).
ماضی استمراری:فرمول: کانَ + فعل مضارع = ماضی استمراری مانند: کانَ یَذهَبُ (می رفت).
فعل مضارع
مضارع ساده و مثبت: این نوع مضارع در عربی معادل مضارع اخباری در فارسی ترجمه می شود. مانند: یَذْهَبُ (می رود).
مضارع منفی: فرمول: ما + فعل مضارع / لا + فعل مضارع مانند: ما یذهبُ (نمی رود).
مضارع التزامی: فرمول: رُبَّما + فعل مضارع مانند: « رُبَّما یَذهبُ = شاید برود». لیت + اسمش + فعل مضارع مانند: «لَیتَ التلمیذَ یذهبُ = کاش دانش آموز برود» . ادوات ناصبه أَنْ– حتی– کی– لکی + فعل مضارع ) مانند: « أَنْ یذهبَ = که برود ». فعل شرط نیز به صورت التزامی ترجمه می شود.
مستقبل ( آینده) مثبت: فرمول: «س / سوف + فعل مضارع» = مستقبل مانند: سَیذهبُ (خواهد رفت).
مستقبل (آینده) منفی: فرمول: لَنْ + فعل مضارع = مستقبل منفی مانند: لَنْ تذهبَ (هرگز نخواهی رفت).
فعل معلوم و مجهول
ماضی مجهول: در ترجمه ماضی مجهول از کلمه «شد» استفاده می شود مانند: ضُرِبَ (زده شد).
مضارع مجهول: در ترجمه مضارع مجهول از کلمه «میشود» استفاده می کنیم مانند: یُضْرَبُ (زده میشود).
برخی قواعد مهم در ترجمه متون عربی به فارسی
برای این که ترجمه متن تخصصی عربی به فارسی به درستی انجام شود، برخی قواعد مهم و ضروری وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد. برخی از این قواعد به شرح زیر می باشند که با مثالی توضیح داده شده است:
باب افعال
کار اصلی این باب، متعدی کردن فعل است، مانند «وصل علیّ إلی الجامعة»: علی به دانشگاه رسید و «أوصل علیّ صدیقه الی الجامعة»: علی دوستش را به دانشگاه رساند.
استغاثه
استغاثه را نباید در زبان مقصد ترجمه تحت اللفظی کرد؛ زیرا ترجمه کاملا بی ارتباط و ضعیف خواهد بود. مثلا ترجمه «یا للاحرار للمستضعفین» به «ای آزادگان برای مستضعفان» صحیح نیست. در اینجا مترجم باید با توجه به مفهوم استغاثه، یعنی فریاد خواهی، کمک خواستن و یاری طلبیدن و مانع امری زشت شدن، جمله را ترجمه کند و لذا عبارت فوق به صورت «ای آزادگان، به داد مستضعفان برسید!»
اشتغال
اشتغال این است که اسمی پیش از فعلی بیاید و آن فعل یا مفعول آن، دارای ضمیری باشد که به مرجع آن «مشغول عنه» گفته می شود. معادل اشتغال در زبان فصیح مقصد وجود ندارد و به عبارت دیگر اصلا کاربردی ندارد. بنابراین، نگارنده معتقد است مترجم باید «ضمیر» را در ترجمه نادیده بگیرد و آن را ترجمه نکند. در این صورت، معادل زبان مقصد میگردد.
ترخیم
«ترخیم» منادایی است که آخرش به خاطر روان خوانی و تخفیف، حذف شده باشد. ترخیم در زبان مقصد وجود ندارد، ولی گاهی در زبان فارسی از روی دوست، تنفر، تحقیر و دست انداختن مخاطب، اسم خاصّی را کوتاه میکنیم که این موضوع در زبان مبدأ معادلی ندارد. بنابراین ترخیمی که در منادا صورت میپذیرد، باید با توجه به اغراض ترخیم و شرایط آن به صورت کامل در زبان مقصد نگارش گردد، مانند «یا إسماع: اسماعیل». پس اسم مرخّم در زبان مقصد به کار نمی رود و مترجم باید آن را به حالت قبل از ترخیم بازگرداند.
مبتدا و خبر
در حالت عادی مبتدا، معرفه و خبر نکره است و در فارسی هم به همین صورت ترجمه میگردد، با این تفاوت که علی الظاهر فعل ربطی (اسنادی) در جمله عربی وجود ندارد؛ ولی به هنگام ترجمه، فعل ربطی مناسب برای اسناد جمله آورده میشود، مانند «العلم مفید»: دانش سودمند است.
مفعول مطلق
گاهی تحقق یافتن فعل، مورد شک و تردید شنونده قرار میگیرد. بنابراین برای تأکید یا بیان کیفیت، چگونگی، تعداد و عدد انجام فعل، مفعول مطلق را می آوریم و چون در زبان مقصد معادل آن وجود ندارد، قیدهای «به شدت، به سختی، سخت، شدیدا، بسزا، بسیار، محقّقا و...» به کار می روند.
ترجمه متون تخصصی عربی توسط شبکه مترجمین اشراق
همان طور که گفته شد ترجمه متون تخصصی عربی دقت و توجه فراوانی را می طلبد و از قواعد و اصول خاصی پیروی می کند که باید توسط مترجمان خبره و متخصص در امر ترجمه انجام شود. شبکه مترجمین اشراق با داشتن مترجمینی مجرب و متبحر در زمینه ترجمه متون تخصصی عربی، تضمین ترجمه ای صحیح، روان، سلیس و با کیفیت را به مشتریان عزیز در قالب ترجمه مقاله، کتاب، پایان نامه، کاتالوگ، اسناد تجاری و... ارائه می دهد.
