روش های ترجمه فارسی قرآن

ترجمه قرآن

قرآن مهم‌ترین منبع برای بررسی‌ها و پژوهش‌های اسلامی است. از آغاز نگارش قرآن تاکنون در مدت ۱۴ سده مسلمانان به آموختن و آموزاندن آن پرداخته و بر محور آن بررسی‌های گوناگونی را گسترش داده‌اند. به‌طوری‌که قرآن را می‌توان یکی از پر ترجمه‌ترین کتاب‌ها دانست. ترجمه این کتاب با اهداف و اغراض گوناگونی توسط مسلمانان و حتی پیروان دیگر ادیان انجام پذیرفته است و این رویکرد همچنان رو به افزایش است. برخی روحانیان مسلمان در گذشته براین باور بودند که ترجمه قرآن به زبانی دیگر جایز نیست؛ اما امروزه در آن اختلافی نیست و روحانیان اسلام ترجمه قرآن و دیگر کتاب‌های اسلامی را از مصادیق راهنمایی دینی دیگران می‌دانند. این در حالی است که ترجمه قرآن را نمی‌توان با قرآن یکی دانست. چنان‌که بیشتر مترجمان مدعی شده‌اند که نه می‌توان لطافت و قوّت عربی آن را حفظ کرد و نه مفاهیم را منتقل کرد، قرآن کریم به ۱۴۸ زبان زنده دنیا ترجمه شده است که البته نسبت به فعالیت‌های مسیحیت در زمینه ی ترجمه انجیل بسیار اندک است. کار ترجمه قرآن از یک ‌زبان به زبان دیگر قریب به 10 سال به طول می‌انجامد. چرا که مترجم خوب باید دقیق به هر دو زبان مبدأ و مقصد آشنایی کاملی داشته باشد. به لحاظ زبان‌شناختی، ترجمه ی متنی از زبانی به زبان دیگر با مشکلات متعددی روبه رو است، که از جمله می‌توان به تمثیلات، چندپهلو بودن معانی و… اشاره کرد. این مشکل به‌ویژه در متون دینی اهمیت می‌یابد. زبان‌شناسی چون ایزوتسو تلاش کرده‌است تا با تشکیل شبکه‌های معنایی، منظور قرآن از واژه‌هایی چند را بیان کند.

روش های ترجمه قرآن

روش­های ترجمه قرآن بر اساس گونه‌های انتقال مطلب از زبان مبدأ به زبان مقصد به سه روش تقسيم می ‌شود:

• ترجمه­ ی کلمه به کلمه (تحت اللفظی = حرفی)

• ترجمه­ ی جمله به جمله (هسته به هسته = معنوی = امين)

• ترجمه­ ی آزاد (تفسيری = خلاصه التفاسير)

  سبک­ های ترجمه­ ی قرآن

همان طور که ترجمه قرآن دارای روش های اساسی است، از سبک های متعددی نيز برخوردار است که به ترجمه رنگ و جهت می ‌دهد. البته هر کدام از سبک های ترجمه می ‌تواند در قالب روش خاصی ظاهر شود و نيز هر کدام بر مبنای خاص و از جهت و ديدگاه ويژه‌ای تقسيم ‌پذير است که در اين جا به مهم‌ ترين سبک های ترجمه اشاره می ‌کنيم:

اول ـ تقسيم ترجمه‌ ها بر اساس هدف مترجم

ـ ترجمه­ ی جايگزين: ترجمه‌ای که بتواند جايگزين قرآن در زبان مقصد شود.

ـ ترجمه­ ی بيانی: ترجمه ‌ای که فهم نسبتاً خوبی از متن قرآن ارائه کند هر چند که نتواند جايگزين متن شود.

دوم ـ تقسيم ترجمه‌ها بر اساس مخاطبان

ـ ترجمه برای عموم مردم

ـ ترجمه­ ی تخصصی

سوم ـ تقسيم ترجمه‌ها بر اساس زبان ترجمه

ـ ترجمه به زبان عام (زبان عرفی)

ـ ترجمه به زبان خاص (زبان فنی يا ادبی يا ...)

چهارم: تقسيم ترجمه‌ها بر اساس وجود اضافات

ـ ترجمه­ ی خالص (بدون توضيحات و دخالت عناصر تقسيم)

ـ ترجمه ­ی تفسيری (خلاصه التفاسير)

پنجم: تقسيم ترجمه‌ها بر اساس گرايشات

ـ ترجمه­ ی بی ‌طرف (بدون لحاظ گرايشات کلامی، فلسفی و مذهبی و ...)

ـ ترجمه­ ی گرايشی (بر اساس گرايش خاص مذهبی، کلامی، فلسفی و ...)

ششم ـ تقسيم ترجمه‌ها بر اساس اعتبار ترجمه‌ و مترجم

ـ ترجمه­ ی معتبر

ـ ترجمه­ ی غير معتبر

هفتم ـ ترجمه‌های هنری

ـ ترجمه‌های نثر غيرآهنگين

ـ ترجمه‌های هنری (آهنگين، آوايی، و منظوم)

نخستین ترجمه‌ها

چنان‌که از نوشته‌های مورخان برمی‌آید، به نظر می‌رسد که نخستین ترجمه‌ها از قرآن مربوط به «ترجمه سوره مریم برای پادشاه حبشه» و «ترجمه نامه‌های محمد حاوی آیات قرآن» باشد. اولین زبانی که قرآن به آن ترجمه شد، زبان فارسی بود.

چند ترجمه فارسی قرآن

یکی از ترجمه‌های فارسی قرآن که تاکنون منتشرشده است و قلم روان و دقیقی دارد، ترجمه فارسی مکارم شیرازی است که برگرفته از تفسیر ۲۷ جلدی نمونه می‌باشد. ترجمه‌ی مهدی الهی قمشه‌ای از مشهورترین و رایج‌ترین ترجمه‌های فارسی قرآن کریم می‌باشد.

ترجمه به زبان انگلیسی

نیمه دوم قرن بیستم، دوران اوج ترجمه قرآن به انگلیسی بود. فضل‌الله نیک‌آیین، سخنران، مترجم و زبان‌شناس ایرانی مقیم شیکاگو، اولین ترجمه منظوم قرآن به زبان انگلیسی را در مارس سال ۲۰۰۰ عرضه کرد. طرح کتابت ترجمه انگلیسی قرآن به شیوه خوشنویسی لاتین، توسط مجتبی کرمی برای اولین بار در دنیا براساس ترجمه علیقلی قرایی در سال ۱۳۸۷ اجرا شد. از مترجمان قرآن به زبان انگلیسی می‌توان به این افراد اشاره کرد: آلفرد گیوم، آرتور آربری، جرج سیل، محمد مارمادوک پیکتال، ریچارد بل، محمد حبیب شاکر، عبدالله یوسف‌علی، لاله بختیار، محمد سرور و علی سلامی.

دیگر زبان‌ها

ترجمه قرآن به زبان ماندایی توسط «مومودو کیسی» امام‌جمعه گامبیا در سال ۲۰۰۶ (میلادی) صورت گرفت. کیسی در دانشگاه الازهر قاهره، در مصر مطالعات اسلامی و زبان عربی آموخته این ترجمه‌ها را طی شش ماه در سال ۲۰۰۶ به پایان رساند. وی با مشورت زبان‌شناسان ترجمه‌ای از قرآن ارائه داد که مورد تصدیق روحانیون مسلمان قرار گرفت