دکلاماسیون (declamation) اولین بار توسط یونانی‌ها اختراع و سپس به روم باستان آورده شد. دکلمه در روم باستان به‌عنوان نوعی ادای کلام با فصاحت و بلاغت کهن بود که بعدها به‌عنوان پایه اصلی سیستم آموزشی در سراسر این سرزمین مطرح شد. به مرور زمان دکلمه به دو زیرمجموعه تقسیم شد. یک مجموعه تحت عنوان دکلمه جنجالی یا ستیزگر نام گرفت که در دادگاه‌ها و مجالس قضایی، برای ایراد حکم و قوانین جدید توسط فردی با صدای بلند و رسا انجام می‌گرفت. نوع دیگر که با عنوان دکلمه اندرزی شهرت یافت، برای بیان موضوعات تاریخی و داستان‌های افسانه‌ای برای گروهی از مخاطبان بکار می‌رفت.
در قرن هجدهم دکلمه بیشتر در قالب سخنرانی در مجامع مذهبی مثل کلیساها و یا در مجالس قانون‌گذاری انجام می‌گرفت (همان دکلمه جنجالی). در ابتدا هدف آن بهبود ارتباطات کلامی به شکل استاندارد بود؛ زیرا نرخ بالای بی‌سوادی، تکیه بر کلام گفتاری رسا و فصیح در کلیساها، دادگاه‌ها و پارلمان‌ها را به یک ضرورت تبدیل کرد. اما از قرن نوزدهم دکلمه شکل دیگری به خود گرفت، وارد سالن‌های نمایشی و تئاترها شد و در قالب شعرخوانی و نثر خوانی علاقه‌مندان زیادی را به خود جلب کرد. در این دوران به دکلمه خوانان (دکلماتور) آموزش داده می‌شد تا به‌جای ادای کلمات به‌صورت یکنواخت، مفهوم را با صدای رسا و آوایی خاص منتقل کنند تا بتوانند مخاطبان را نسبت به کلام بیان‌شده متقاعد کنند.
در سال 1841 یک دانشمند ایتالیایی بنام Cagnazzi ابزاری تحت عنوان تونوگرافی را اختراع کرد که قادر بود انحرافات و تن صدای انسان را اندازه‌گیری کند. این دستگاه در مدارس دکلمه بکار گرفته شد تا راهی برای ثبت برخی از خصوصیات صدای انسان فراهم شود تا اطلاعات کافی در مورد نحوه انجام دکلمه در آن زمان را در اختیار آیندگان قرار دهد. در اواسط قرن نوزدهم اصلاح‌طلبان از هنر دکلمه برای ارائه راهنمای اخلاقی استفاده می‌گردند. در قاره آمریکا نیز مبلغان مذهبی از این هنر در مدارس برای جلوگیری از ترویج تبعیض نژادی بین سیاه‌پوستان و سفیدپوستان استفاده کردند. درنهایت در اواسط قرن بیستم هنر دکلمه در بیشتر کشورها شناخته شد و به اوج خود رسید.
تعاریف متعددی برای دکلمه عنوان شده است اما به‌طورکلی دکلمه به‌عنوان گونه‌ای از تولید محتوای صوتی به خوانش شعر یا نثر ادبی با آهنگ و صدای رسا گفته می‌شود. این شعر می‌تواند از اشعار کلاسیک شاعران معروف چون حافظ و سعدی باشد و یا توسط خود فرد دکلماتور نوشته شده باشد. البته دکلمه صرفاً مختص شعر نیست و می‌تواند در قالب نثر و متن ادبی نیز ایفا گردد. درواقع هر متنی می‌تواند به‌صورت دکلمه اجرا شود به شرطی که جذابیت و تأثیرگذاری کافی را برای مخاطب داشته باشد. گاهی ممکن است یک شعر یا نثر از محتوای چندان جذابی برخوردار نباشد، اما دکلماتور آن را به‌گونه‌ای اجرا کند که برای شنونده جذاب باشد. و یا برعکس، یک شعر با محتوای زیبا توسط یک فرد که مهارت کافی در دکلمه ندارد، جوری خوانده شود که نه‌تنها شنونده از آن لذت نبرد بلکه باعث دل‌زدگی او نسبت به شعر شود. بنابراین بیشتر از اینکه متن شعر یا نثر در دکلمه اهمیت داشته باشد، کسی که به‌عنوان دکلماتور انتخاب می‌شود تا آن را اجرا نماید، از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا اجرای دکلمه و شعرخوانی صرفاً خواندن کلمه به کلمه آن نیست، درواقع دکلماتور بایستی آن را به‌گونه‌ای اجرا نماید که گویی به کلمات آن جان می‌بخشد و احساس شعر را به شنونده منتقل میکند.
شیوه بیان رسا و فصیح همواره به‌عنوان یک ابزار کلامی توسط سیاستمداران و مبلغان ادیان و مذاهب برای انتقال پیام به مخاطبان استفاده می‌شود تا بتواند تأثیرگذاری کافی را داشته باشد. شاید بتوان دلیل موفقیت بسیاری از دولت‌مردان همچون هیتلر یا اوباما را سخنرانی‌های رسا و شیوه بیان فصیح آن‌ها دانست. در دکلمه نیز شیوه بیان کلمات، نحوه ادای آن، تلفظ درست و توجه به صدا و آوای کلمات در اجرای هر چه بهتر آن نقش به سزایی خواهد داشت. در بسیاری از محتواهای صوتی همچون پادکست، کتاب صوتی یا گویا، حتی در گویندگی‌های رادیو و تلویزیون، افرادی به‌عنوان گوینده انتخاب می‌شوند که علاوه بر داشتن صدای خوب، مهارت‌های کافی در درست ادا کردن کلمات، شیوه بیان خوب و لحن مناسب را داشته باشد. در دکلمه نیز چه به‌صورت یک محتوای صوتی و چه در اجرای زنده، بایستی تمامی این موارد و اصول در نظر گرفته شود.
دکلمه شعر و نثر به دو شکل می‌تواند ایفا شود: 1- به‌صورت اجرای زنده در مراسم‌های مختلف و 2- به‌صورت فایل صوتی از پیش ضبط‌شده. هرکدام از این دو نوع دکلمه دارای کاربردهای خاص خود هستند؛ همچنین مکان و نحوه ایفای آن‌ها نیز باهم متفاوت است.
اولین تجربه اجرا یا تماشای یک دکلمه زنده به دوران مدرسه برمی‌گردد. در مراسمات و اعیاد مختلف گروهی از دانش آموزان که استعداد و صدای خوبی داشتند انتخاب می‌شدند و اشعار زیبایی را به‌صورت دکلمه اجرا می‌کردند.
علاوه بر این اجرای زنده دکلمه در مناسبت‌های مختلف مثل اعیاد مذهبی و یا در شب‌های یلدا و عید نوروز از طریق برنامه‌های تلویزیونی نیز پخش می‌شوند. این نوع از دکلمه‌ها چون به‌صورت زنده اجرا می‌شوند معمولا توسط افرادی انجام می‌گیرد که مهارت خوبی در اجرای زنده دارند. زیرا هرگونه اشتباه در بیان و خوانش دکلمه می‌تواند غیرقابل‌جبران باشد.
گروه دیگری از دکلمه‌ها به‌صورت از پیش ضبط‌شده در استودیوها تولید می‌شوند که بعد از اعمال یکسری تغییرات و ویرایش‌های لازم و اضافه شدن موسیقی متن در قالب فایل صوتی ارائه می‌گردند. دکلمه‌های صوتی معمولاً از طریق تلویزیون و رادیو به‌صورت میان برنامه پخش می‌شوند. همچنین بیشتر دکلمه‌های صوتی از طریق سایت‌های اینترنتی و یا شبکه‌های اجتماعی نیز قابل پخش و دانلود هستند. مزیتی که دکلمه‌های صوتی نسبت به اجرای زنده دارند این است که اگر در حین ضبط اشتباهی رخ دهد، قابل جبران است. همچنین امکان افزودن موسیقی متن و یکسری ادیت‌ها بر روی صدای ضبط‌شده وجود دارد.
هدف اصلی دکلمه انتقال مفهوم یک شعر یا نثر به‌گونه‌ای خاص به شنونده است. در واقع دکلمه می‌تواند به‌عنوان یک میانجی بین شاعر و شنونده باشد و با انتقال درست معنا و مفهوم شعر باعث لذت بخشی شنونده از آن گردد.
شعر نوعی کلام است که هدف آن انتقال یک پیام یا مفهوم خاص به مخاطب است. شعر دارای قدرت عجیبی است که زبان معمولی آن را ندارد؛ بخصوص اشعار شاعران بزرگی چون حافظ، مولانا و سعدی، و همین تفاوت باعث شده است که هرکسی توانایی سرودن شعر را نداشته باشد. از طرفی برخی اشعار به‌گونه‌ای سروده می‌شود که شاید درک مفهوم آن برای یک فرد عادی دشوار باشد. بنابراین فردی که کار دکلمه شعر را انجام می‌دهد درواقع نقش یک میانجی را بین شعر و شنونده بازی میکند تا بتواند با بیان رسا و شیوای کلمات شعر، مفهوم آن را به شنونده منتقل کند.
شعر به دلیل ساختار و زیبایی خاصی که دارد، به‌عنوان " بیان برتر" نامیده می‌شود و می‌تواند به طرق مختلف بر شنونده تأثیرگذار باشد.
یکی از راه‌های اثرگذاری آن، زبان شعر است. هر شعری به زبان خاصی سروده می‌شود. اگر به اشعار شاعران مختلف توجه کنید، زبان شعر سرایی حافظ با مولانا متفاوت است. هر چه زبان شعر قوی باشد، ماندگارتر است و تأثیرگذاری آن نیز بیشتر خواهد بود. اما اشعاری که زبان شسته‌رفته‌ای ندارند، مطمئناً تأثیرگذاری خوبی نیز نخواهند داشت و شنونده نیز به شنیدن آن علاقه‌ای نشان نمی‌دهد.
مورد بعدی که در تأثیرگذاری شعر اهمیت دارد، محتوای شعر است. برخی شعرها دارای محتوای آموزنده‌ای هستند و هدف آن‌ها انتقال یک پیام خاص به شنونده است. مثل شعر معروف سعدی " بنی‌آدم اعضای یکدیگرند " که هدفش از سرودن این شعر انتقال پیام دوستی و همدردی و همدلی انسان‌ها با یکدیگر بدون تبعیض قومی و جنسیتی و نژادی بود.
آهنگ شعر از دیگر مواردی است که نقش مهمی در تأثیرگذاری شعر بر مخاطب دارد. معمولاً اشعار کلاسیک دارای وزن و آهنگ مشخصی هستند. اما در شعر نو این آهنگ و وزن به‌سختی دیده می‌شود. بنابراین دکلمه اشعار نو در مقایسه با اشعار کلاسیک نیاز به مهارت بیشتری دارد. زیرا در خواندن شعر نو بایستی دکلماتور آهنگ لازم به متن شعر اضافه کند تا باعث زیبایی و جذابیت بیشتر آن برای شنونده شود.
تصویر آفرینی که از عناصر مهم در شعر محسوب می‌شود، از دیگر عوامل تأثیرگذاری شعر بر شنونده محسوب می‌شود. درواقع یکی از عواملی که باعث تمایز بین شعر با نثر و نظم می‌شود، عنصر تصویر آفرینی است. شاعر از طریق همین عنصر علاوه برافزایش تأثیرگذاری شعر، بر زیبایی آن نیز می‌افزاید.
دکلماتور باید بتواند به‌خوبی زبان، محتوا و آهنگ شعر را به شنونده منتقل کند و تصویر آفرینی شاعر را به صورت واضح برای شنونده پیاده‌سازی کند.
از موارد دیگری که می‌تواند در تأثیرگذاری شعر نقش مهمی داشته باشد، انتقال معنای درست شعر است. منظور از معنا این نیست که کلمات شعر برای شنونده معنا شود. درواقع گاهی خواندن برخی اشعار با محتوای سنگین به‌صورت یکنواخت و با زبان معمولی نمی‌تواند مفهوم و معنای شعر را برای شنونده روشن کند. گاهی لازم است تا دکلماتور با استفاده از زبان و حرکات بدن و تغییر آوا و آهنگ صدا در برخی قسمت‌های شعر بتواند در درک هرچه بهتر مفهوم و معنای شعر به شنونده کمک نماید. دکلمه نثر ممکن است توسط هر فردی انجام شود، اما دکلمه شعر بخصوص اشعار ثقیل از عهده هرکسی برنمی‌آید.
هدف اصلی هر اثر هنری، انتقال حس خوب و لذت‌بخش به مخاطبان خود است. شعر هم به‌عنوان یک هنر بایستی به‌گونه‌ای ایفا شود که بتواند برای شنونده آن لذت‌بخش باشد. شاعر و سراینده اشعار مختلف در نگارش اشعار خود سعی نموده است تا بامهارت تمام و با رعایت قالب شعر پیام خود را به مخاطب انتقال دهد. ازاین‌رو دکلماتور وظیفه دارد با دکلمه زیبا و ماهرانه در کنار انتقال پیام شعر به مخاطب بتواند آن را برای شنونده جذاب و لذت‌بخش نماید.
به فردی که کار ایفا و اجرای یک شعر یا نثر را انجام می‌دهد، دکلماتور گفته می‌شود. دکلماتور درواقع خواننده شعر نیست بلکه زبان و راوی شعر است که وظیفه دارد به بهترین نحو ممکن آن را به مخاطبان ایفا کند. اگر قرار باشد که اجرای دکلمه در حضور جمعی از افراد انجام بگیرد، دکلماتور بایستی علاوه بر تبحر کافی در ایفای شعر، ظاهری مناسب و آراسته داشته باشد، بتواند در حین اجرای دکلمه، حرکات دست و صورت خود را مطابق با محتوای شعر تنظیم کند، ارتباط چشمی مناسبی با مخاطبان خود برقرار نماید، نسبت به جنسیت خود (مرد یا زن) از لحن مناسب خود استفاده نماید و با ویژگی‌های مثبت خود، باعث جلب‌توجه و اعتماد مخاطبان به خود شود.
داشتن صدای دلنشین و آرامبخش
آشنایی با موسیقی و صوت کلمات
برخورداری از قدرت برقراری ارتباط
توانایی انتقال حس شعر به شنونده
توانایی انتقال فکر شاعر به شنونده
ادای صحیح کلمات
داشتن بیان رسا و شیوا
سلامتی دستگاه صوتی و اندام گفتاری
توانایی ایجاد تناسب بین لحن و محتوای شعر
برخورداری از دانایی کافی نسبت به محتوای شعر
توانایی استفاده از زبان و حرکات بدن برای انتقال بهتر مفهوم شعر
خوانش دکلمه دارای یکسری اصول و قواعد خاصی است که دکلماتور طبق آن شعر یا نثر را اجرا میکند. 5 اصل اساسی در خوانش دکلمه که از اهمیت زیادی برخوردارند شامل ریتم، آهنگ، آکسان، رزونانس و احساس است.
ریتم : یکی از مهم‌ترین اصول در اجرای دکلمه، خوانش ریتمیک شعر یا نثر است. ریتم درواقع همان آهنگ یا موسیقی کلمات است که در گویندگی پادکست و تولید کتاب گویا نیز به آن توجه زیادی می‌شود. شعر و نثر اگر بدون ریتم خوانده شود برای شنونده خسته‌کننده خواهد بود. هرچقدر فن بیان گوینده قوی باشد، کلمات را با ریتم زیباتری ادا خواهد کرد. بنابراین تمرین فن بیان باعث بهتر شدن ریتم خوانش دکلمه خواهد شد.
آهنگ : کلام نیز مانند موسیقی دارای آهنگ است که به آن ملودی گفته می‌شود. در فن بیان به آهنگ کلام توجه زیادی می‌شود. درواقع همین آهنگ کلام است که به شعر یا هر متن دیگری روح می‌بخشد و خوانش آن را دلنشین میکند. هرچقدر آهنگ کلام گوینده یا دکلماتور زیباتر باشد، در اجرای دکلمه موفق‌تر است. برای داشتن آهنگ کلام خوب بایستی ابتدا با زیروبم صدای خود آشنا شد و سپس بر روی آهنگ کلام کار کرد.
آکسان : کلمه آکسان به معنای تأکید است. زمانی که گوینده یا دکلماتور متن یا شعری را می‌خواند، لازم است بر روی برخی کلمات تأکید کند (البته به‌صورت نامحسوس) که این کار را آکسان گذاری می‌گویند. تأکید بر روی کلمات مختلف در یک متن می‌تواند مفهوم آن را عوض کند. مثلاً در یک جمله 5 کلمه‌ای، تأکید بر روی هر کلمه یک مفهوم جدیدی را به وجود میاورد. آکسان یکی از اصول اساسی خوانش هر متن یا شعری است. البته صرفاً در خوانش دکلمه کاربرد ندارد و در موسیقی، تئاتر، گویندگی و فن بیان نیز یکی از تکنیک‌های اساسی بشمار می‌رود. البته به این نکته نیز اشاره شود که آکسان صرفاً بر روی کلمات صورت نمی گیرد و می‌تواند بر روی سیلاب‌های مختلف یک کلمه نیز انجام شود و درنتیجه باعث تغییر شکل بیان کلمه شود.
رزونانس : برخی افراد تن صدای خاصی دارند که هنگام صحبت کردن برای شنونده دلنشین است و به‌اصطلاح گفته می‌شود صدای پرطنین و گرمی دارند. به این تن صدا رزونانس گفته می‌شود. افرادی که تن صدای خوبی دارند می‌توانند با تمرین زیاد، رزونانس صدای خود را بهتر کنند. کسانی که کار گویندگی انجام می‌دهند برای بهتر شدن تن صدای خود تمرینات صداسازی انجام می‌دهند که تاثیر زیادی در بهتر شدن رزونانس صدای آن‌ها دارد.
احساس : یکی دیگر از اصولی که در خوانش دکلمه اهمیت زیادی دارد، انتقال احساس در کلام است. خوانش دکلمه اگر فاقد احساس باشد، فرقی با خواندن روزنامه و کتاب ندارد. درواقع دکلمه‌ای می‌تواند برای شنونده دلنشین باشد که بتواند احساس شعر را در کلام منتقل کند. این ویژگی نیز مانند موارد دیگر می‌تواند از طریق تمرین زیاد حاصل شود. احساس نه‌تنها در دکلمه بلکه در بازیگری، گویندگی، خوانندگی و ... نیز حائز اهمیت است.
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، دکلمه می‌تواند در قالب فایل صوتی نیز ارائه گردد. امروزه افرادی که دارای صدای خوب و مهارت گویندگی هستند، دکلمه‌های خود را به‌صورت فایل صوتی در وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند. اما برای ساخت دکلمه صوتی علاوه بر مهارت خوانش دکلمه بایستی با نرم‌افزارهای ساخت دکلمه نیز آشنا بود.
خوانش دکلمه : برای خوانش اصولی و درست دکلمه بهتر است ابتدا با فنون بیان و مهارت‌های گویندگی آشنا شد و سپس با چندین بار تمرین و تکرار، اقدام به ساخت دکلمه صوتی کرد. برای یادگیری فنون بیان و گویندگی می‌توان در کلاس‌های آموزشی در این زمینه شرکت کرد و یا از فایل‌های آموزشی موجود در سایت‌های مختلف استفاده نمود.
کار با نرم‌افزار ساخت دکلمه : بعد از ضبط متن دکلمه با استفاده از یکسری نرم‌افزارهای طراحی‌شده برای ویرایش صدا، می‌توان تغییرات لازم را بر روی آن اعمال کرد. مثلاً صداهای اضافی را حذف کرد، یک موسیقی به متن دکلمه اضافه کرد و یا دکلمه را بر روی یک ویدیو افزود و هر تغییر دیگری که می‌تواند مطابق با سلیقه فرد بر روی آن صورت بگیرد، انجام داد.
شبکه مترجمین اشراق مجموعه‌ای متشکل از گویندگان حرفه‌ای و باتجربه، آماده پذیرش انواع سفارش‌ها در زمینهٔ تولید پادکست، صداگذاری، دوبله فیلم و انیمیشن، دکلمه، کتاب گویا و انواع فایل‌های صوتی است. این مجموعه با قرار دادن نمونه صدای گویندگان خود در سایت مترجمین اشراق، حق انتخاب را به مشتریان داده است تا طبق سلیقه خود، گوینده مورد نظر خود را انتخاب نمایند. جهت ثبت سفارش و کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید از طریق اطلاعات درج‌شده در زیر با کارشناسان مجموعه اشراق در تماس باشید و از طریق دکمه زیر نسب به ثبت سفارش تولید محتوای صوتی اقدام کنید:
تیم پشتیبانی شبکه مترجمین اشراق، آماده پاسخگویی به سوالات شما در همه ساعات شبانه‌روز
آدرس: تبریز، خیابان امام. چهارراه منصور. ساختمان سامان. طبقه ی شش. واحد جنوبی. شبکه مترجمین اشراق.
تلفن: 33343915 - 33343916 - 33345229 - 33342677 - 4107 (پیش‌شماره 041)
ایمیل: trans.eshragh@gmail.com
تبریز، خیابان امام. چهارراه منصور. ساختمان سامان. طبقه ی شش. واحد جنوبی. شبکه مترجمین اشراق.
0414107 داخلی 103 - 09918953354 - official.eshragh@gmail.com
آدرس: میدان انقلاب خیابان انقلاب به سمت ولیعصر بین خیابان دانشگاه فخررازی جنب بانک ملت ساختمان پارسا طبقه 6 واحد604.
تلفن: 66971897 (پیش‌شماره 021)
ایمیل: tehran.eshragh@gmail.com
میدان انقلاب خیابان انقلاب به سمت ولیعصر بین خیابان دانشگاه فخررازی جنب بانک ملت ساختمان پارسا طبقه 6 واحد604.
02166971897 - 09966327226 - tehran.eshragh@gmail.com
